نگرشی نوین به دین

[bOoOoOy]

آیت الله سیدمحمود طالقانی که حضور فعالش در آوردگاه سیاست و عرصه اندیشه، اشتهاری ویژه برایش فراهم آورده از جمله روحانیان نامدار تاریخ ایران است.
وی را می توان در زمره سرآمدان نواندیشی دینی و روشنفکری مذهبی در روزگار معاصر برشمرد. او که راه و سلوک نخستین روشنگران مذهبی روزگار معاصر ایران چون سیدجمال الدین اسدآبادی و محمدحسین نائینی را پیرو بود، در جهت نزدیکی سنت و مدرنیته، پردازش آرا در باب تطبیق دین اسلام با علم، تئوریزه کردن مباحث مرتبط با همسویی دین و سیاست و تعامل دین و دموکراسی بسیار کوشید و از این رهگذر در پی آن شد تا آرای نخستین پیشگامان روشنگری دینی را دگربار در عرصه مباحث اجتماعی به صورت گفتمانی نوین احیاء کند.
آنچه هویدا می نماید آن است که رویکردهای نظری و اندیشه سیاسی آیت الله طالقانی عمدتا در هواداری از آرای آیت الله نائینی صورت می پذیرفت و این نکته ای است که خوانش مقدمه مفصلی که طالقانی بر کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله نائینی نگاشت نیز به دست می دهد. به هر ترتیب، پیرو رسوخ چنین تفکری در ذهن و اندیشه طالقانی، او به ۳ کار نوین دست یازید که تا آن روزگار به تقریب سابقه چندانی نداشت.
الف: تفسیر آیات قرآن را با مطالعه تاریخ و جامعه شناسی و بویژه تاریخ استعمار در سرزمین های اسلامی پیوند داد. در حقیقت او با تشخیص درد مهجوری قرآن از زندگی سیاسی ـ اجتماعی مردم و با درک بیماری های تفرقه از خودبیگانگی و غربزدگی مسلمانان، عمده مطالب تفاسیر خویش را بر پایه وجوه سیاسی، اجتماعی و حتی انقلابی آیات مطرح کرد. وی قرآن را مرامنامه اجتماع و کتاب زندگی بر شمرد و با چنین نگرشی از رهنمودهای اجتماعی قرآن سخن گفت و تفسیری اجتماعی از قرآن ارائه کرد.
به عبارت دیگر، وی در تکاپوی آن شد تا جایگاه قرآن در روزگار معاصر را همانند جایگاهش روزگار دهه های نخستین ظهور اسلام فراز و رفعتی والا بخشد و نقش تشریفاتی آن را به نقش تعلیماتی تغییر دهد و حضور تزئینی قرآن را به حضور تعیینی تبدیل نماید. با یقین کامل می توان گفت طالقانی که درک زنده از آیات ویژگی بارزش بود مانند سیدجمال الدین اسدآبادی در جستجوی آن بود تا قرآن را دگرباره میان مردم مطرح کند و بهره گیری از آن را بین تمامی اقشار اجتماع گسترش بخشد.
ب: تلاشی افزون پیشه ساخت تا حوزه خطاب و تفسیر را از حالت سنتی خارج نموده و آن را علاوه بر جوامع روحانیان و گروه های اجتماعی مذهبی ـ سنتی در میان اقشار تحصیلکرده در مدارس و دانشگاه ها نیز رواج بخشد.
ج: به کنکاش و مطالعه در علوم نوین چون طبیعیات، فیزیک و اقتصاد پرداخت و در راستای نزدیکی و ارتباط هرچه بیشتر علوم اسلامی و دانش های نوین گام برداشت. شایسته و بایسته است یاد شود نگارش کتاب ـ اسلام و مالکیت، نمونه بارز و برجسته درپیش گرفتن چنین رویکردی از سوی طالقانی است.
با توجه به مطالب گفته شده می توان اذعان کرد طالقانی از سویی در پی آن بود تا نشان دهد اسلام پاسخ هایی برای پرسش های جدید دارد، بنابراین منطبق با جهان معاصر است و از دیگر سوی، به کوششی روزافزون در جهت پرکردن شکاف ژرف و عمیقی که مومنان و دینداران را از نوگرایان غیرمذهبی، بازاریان را از تحصیلکرده ها و روحانیت حوزه را از روشنفکران دانشگاه جدا می کرد، دست یازید.