چه کسی نام سوره هارا انتخاب نمود؟

[م‍حمّد]

چه كسي مقدار آيات يك سوره و نام سوره ها را معين كرده است؟ و به چه دليلي اين اسامي را معين كرده است؟


الف: تعيين مقدار آيات
تعيين مقدار آيات يك سوره توسط شخص نبي اكرم ـ صلي الله عليه و اله ـ صورت گرفته است يا به عبارتي امري توقيفي بوده و رأي و نظر صحابه در آن دخالت نداشته است.[1]


طبق روايات وارده جبرئيل هرگاه فرود مي آمد و آياتي به همراه داشت موضع و جايگاه هر آيه اي را در سوره تعيين مي كرد و آن‌گاه رسول خدا ـ صلي الله عليه و اله ـ آن را بر يارانش قرائت مي كرد و به نويسندگان وحي فرمان مي داد كه آن را در جاي خود بنگارند.[2]


عثمان بن ابي العاص گويد: ما نزد رسول خدا ـ صلي الله عليه و اله ـ بوديم و ديديم كه ديدگان خود را بالا برده و سپس آن را در نقطه اي متمركز كرد و پس از آن فرمود: جبرائيل هم اكنون بر من فرود آمد و گفت آية:« إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ[3]؛ خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديكان فرمان مى‏دهد؛ و از فحشا و منكر و ستم‏، نهى مى‏كند؛ خداوند به شما اندرز مى‏دهد، شايد متذكّر شويد!» را در اين جايگاه از سوره قرار دهم.[4] و مواردي ديگر از اين احاديث و روايات وجود دارد كه گوياي مطالب فوق است.


در مورد سوره ها نيز تمام سوره ها جز سورة توبه با « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» شروع و با « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» سورة بعدي تمام مي شد.

 

ب: تعيين نام سوره ها
هر سوره اي در قرآن كريم، همزمان با حيات رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ داراي نام و عنوان يا نام ها و عناويني بوده است كه از طريق وحي معين و مشخص گرديد و به اصطلاح اسامي سوره ها نيز امري توقيفي و با صلاح ديد شخص پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ  و به فرمان خدا نام گذاري شده است.[5] و پس از وفات پيغمبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در طي مرور زمان هر سوره و حتي بسياري از آيات به خاطر خصوصيات و مزايا و يا اشتمال آن ها بر مسائل و موضوعات خاصي داراي عناوين و اسامي ديگر نيز گرديد؛ كه از جانب علماء به آن سور و آيات داده شد. مثلاً در فقه و اصول اسلامي بسياري از آيات  داراي اسامي وعنوان هاي خاصي شدند كه به عنوان نمونه مي توان به چند مورد اشاره كرد:


آية تطهير، آية نفي سبيل ، آية نبأ و ركون و … .[6]


ج: علل «نام» و تعيين محدوده سوره ها
1ـ اعجاز قرآن: خداوند متعال  با مشخص كردن جايگاه آيات و سور آن و هم چنين بخش بخش كردن آن ها توسط رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در مقابل معاندين قرآن ، از آن ها تقاضاي آوردن سوره و يا سوره هايي مثل قرآن مي نمايد.


2 ـ آسان كردن كار بر مردم و تشويق آنان بر ياد گرفتن و آموختن و حفظ كردن قرآن:  زيرا اگر قرآن كريم يك متن به هم پيوسته بود حفظ و فهمش دشوار مي گشت و كار مشكل بود اما با مشخص شدن آيات و سوره ها و بخش بخش شدن،راحت تر مي توان آن را حفظ كرد.


3 ـ دلالت هر آيه و سوره اي بر موضوعات خاص : هر آيه و سوره اي بر موضوع سخن و محور كلام دلالت مي كند، چون در هر آيه و سوره اي موضوع روشن است.


4 ـ شادماني قاري قرآن با پايان دادن سوره اي : چون قاري و خواننده  سوره اي ، سوره  يا بابي از كتاب را به پايان برده و ديگري را آغاز كند شادمان‌تر و خرسندتر مي گردد و بر تحصيل بقية آن بيش‌تر برانگيخته مي شود[7] و دوست دارد كه بيش‌تر بخواند و استفاده كند. بدين جهت قرآن به اجزايي تقسيم شده است.

پي نوشت ها:
[1]. معرفت، محمد هادي، علوم قرآن، قم، انتشارات مؤسسة فرهنگي انتشاراتي التمهيد، 1378 ش، ص 111 ؛ راميار، محمود، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبير، 1379 ش، ص 581.
[2]. ر.ك: راميار، محمود، تاريخ قرآن، ص 574.
[3]. نحل/ 90.
[4].  حجّتي، محمد باقر، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1376 ش، ص 68.
[5]. ر.ك: معرفت، محمد هادي، علوم قرآن، ص 112.
[6]. ر.ك: حجتي، سيد محمد باقر، علوم قرآن، ص 98.
[7]. ر.ك: راميار، محمود، تاريخ قرآن، ص 580.