نقد فیلم در جسم و روح: دوگانگی مسکوت!

[The moon]

ایدیلکو انیدی فیلمساز مجارستانی پس از ۱۸ سال از آخرین اثرش “شمعون مجوسی” دست به ساخت فیلمی با درون مایه های اگزیستانسیالیستی با فرمی مختص با زبان بلوک شرقی زده است. “در جسم و روح” که در سال ۲۰۱۷ برنده ی خرس طلایی بهترین فیلم از جشنواره سینمایی برلین شد و نامزدی بهترین اثر در اسکار غیر انگلیسی زبان را در کارنامه دارد، روایت کننده ی قصه ای ساده با درامی جمع و جور است که این امر از نگاه فیلمساز زنش با سینمای آرام و مسئله دارش نشئت می گیرد. آندره مردی میانسال با سمت مدیر امور مالی یک کشتارگاه صنعتی دارای زندگی ای ملول و تکراری است که در تنهایی خود در بحرانی فردی در اوج معضلات میانسالی دست و پنجه نرم می کند. روند روتین زندگی او که شبیه به ابزار آهنی و بی روح کشتارگاه شده زمانی مستوجب تحول می شود که دختری مرموز بنام ماریا به کشتارگاه می آید. ماریا با رفتار و شخصیت کم حرف و تنهایش در همان برخورد اول توجه آندره را به خود جلب می کند. در اولین سکانس آشنایی این پرسناژ در فیلم، در سالن غذا خوری مرد به همراه دوستش در حال غذا خوردن هستند که ماریا با آن حالات خجالتی و سردش وارد می شود. در اینجا فیلمساز با روش شخصیت پردازی به وسیله ی توضیح دیگری، ماریا را برایمان آشناپنداری می کند و اولین تلنگر حس کنجکاوی و کشف در مخاطب و آندره زده می شود تا او را بهتر بشناسد.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

“در جسم و روح” در مورد تنهایی و گسست ارتباطی میان انسانهای امروز در بطن مدرنیته ی شهری است. آدمهایی که در مرداب روزمرگی هضم شده اند و روح و رویا گویا جایگاه حقیقی خود را در زندگی از دست داده اند. اما در این بین در حالتی عجیب و فانتزیک، آندره و ماریا در رویایی مشترک در هیبت دو گوزن در عالم خواب با هم وارد تعاملی مسکوت می شوند که همین امر مقدمه ی یک ارتباط دو سویه ی روحانی و جسمانی می گردد. فیلم از ابتدا در حالتی گنگ دو فضا را به صورت موازی جلو می برد. دو گوزن نر و ماده در جنگلی برفی در سکوتی نهادینه کنار هم قرار دارند و در ادامه با جامپ کات به زندگی روزمره آدمها بر می گردیم. در ۲۰ دقیقه ی ابتدایی فیلم در جسم و روح تماشاگر کمی در حالت گیجی قرار دارد و نمی تواند از سکانس گوزن ها سر در بیاورد اما فیلمساز با استفاده از موتیف آشنازدایی در فرمش با ساختن درامی راکد، پیرنگ را در جایی می رساند که از ساحت اتمسفر جنگل سر در میاوریم.

انیدی بر خلاف اینکه سکانس خواب را بخواهد با حرکت های دوربین و خلق فضایی دفرم شده و انتزاعی نشان بدهد، به شکل باور پذیری در فرم اثر خود یک حالت ساده و ساکن را در نماهای آی لول و اینسرت هایی موضعی از دو جانور عنصر خواب را به نوعی به موازات زندگی دو پرسناژ زن و مرد جلو می برد. به بیانی فیلمساز با استفاده از رئالیسم و زبانی مینی مالیستی فرمی را ایجاد می کند که حتی در رویا هم به روند فضاسازی اش تعهد دارد و خواب و بیداری را در مرزی جدا نشدنی برای مخاطبش به تصویر می کشد. گویی نماهای نقطه نظر مینی مالیستی از اتمسفر فانتزیک تا جایی با منطق و از جایی دیگر غیر عادی جلوه می کند که حرکت دیالیکتیکی بین این دو جهان تبدیل به ساحت پرسناژهای درونگرایش می شود. برای نمونه تعریف دو خواب مشترک برای روانکاو زن تا حدی غیر عادی جلوه کرده که گویی امکان سببی ندارد و در ادامه آندره تصمیم می گیرد این حالت را بین خود و ماریا و مخاطب به عنوان یک راز حفظ کند. ارتباط این دو به شکل غیر ارادی و بدون ابزار ارتباطی مدرن امروز، برای بیننده اولین نقطه ی جذب کننده ی درام اثر است تا جایی که ماریا حتی در دنیای پیچیده ی امروز موبایل هم ندارد و دکترش این را به او می گوید: ((که امروزه همه موبایل را دارند و وقتی تو می گویی ندارم چیز عجیبی است)).

در ساختن ساحت پرسناژ زن با بازی درونگرا و خوب الکساندرا بوربلی، نوع اکت ها و وسواس او به عنوان یک بیمار OCD (اختلال وسواس فکری اخلاقی) به خوبی درآمده است. حرکت های او با آن رفتارهای آنتی پراکسیس و مردم گریزش در کنار بازی های کودکانه بسیار برای مخاطب سمپاتیک جلوه می کند. اتمسفر تنهایی ماریا و آندره در روندی موازی به صورت منسجم برای خلق درام اثر تا جایی پیش می رود که هر دو در یک قاب قرار می گیرند. زن در خانه اش به شکلی محزون اما کودکانه و معصوم در میزانسن هایی با نورهای روشن و پر کنتراست نشان داده می شود و در آن سو آندره با تاریکی و اغتشاش لوازم خانه اش، یک تنهایی مردانه را تداعی می کند. اگر به کلیت فیلم نگاهی بکنیم در استخوان بندی فرم، چگالی اگزیستانس و الیناسیون فردی توامان با ملودرامی گسسته و حتی بار کمیک همراه شده و این جریان دیالیکتیکی بسیار اثر را جالب می کند.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

جسم و روح به کنکاشت بن بست های پیش روی انسان می پردازد و می خواهد در پس تصویر ملودرام غیر کلیشه ای و سانتی مانتال اش، احساس کشته شده و سرمای پراتیک دو انسان را به نمایش بگذارد که در فضای بی روح و خشن کشتارگاهی کار می کنند. عشق می تواند در هر شکلی وارد زندگی آدمی شود و نهان هر چیزی را وادار به تغییر نماید. یکی از سکانس های درخشان فیلم در پلانی است که دوربین در نمایی فول های انگل قرار دارد و زن و مرد برای نخستین بار در بیداری کنار هم خوابیده اند. آندره بر روی زمین و ماریا بر روی تخت. در کالبد جسمانی این دو با فاصله ای از یکدیگر قرار گرفته اند و اکنون برای خوابیدن مستاصل اند. با اینکه در شکل رویایی و عالم خواب در یک سطح جای می گیرند. در این پلان کنتراست نور در فضای یکی شده ی دو کانون موازی از دو زندگی مختلف، اینبار در یک قاب مشترک قرار گرفته و مرز بین نور روشن (زن) و سیاه (مرد) اینبار یک تقارن مساوی می سازد.

فیلمساز در جسم و روح  در پایان سیر دراماتیک و نمایش دو زندگی متساکن، پس از یکی شدن زن و مرد و چفت شدن رابطه شان با هم در دو پلان پایانی اش با زبان استعاره و کنایه قدرت عشق را در همان قسمت مبهمش قرار می دهد و با نمایشی از همخوابگی در سکوت و نگاه های توشات و سپس آخرین دیالوگ ماریا که از رویا ندیدنش حکایت می کند، گویی تقدس عشق را در همان لحظات خلسه ی رسیدن و نرسیدن خلاصه می کند و با آن نمای پایانی اش، فیلم را با این ابهام می بندد که حال این دو به یکدیگر رسیدند آیا می توانند حالت التذاذ و رهایی خوابهایشان را به زندگی واقعی منتقل کنند یا آینده ی زندگی شان همچون آن دو زوجی می شود که در کارخانه کار می کنند و رابطه شان به روزمرگی می رسد؟ فیلمساز با آن دیالوگ کنایی ماریا و تصویری از جنگل مسکوت برفی در جسم و روح این سئوال را بدون پاسخ می گذارد تا جسم و روح در حالتی گذار و تقدم بر واقعیت و خیال سرگردان باشند.

منبع: فیلمجی