پاکسازی بزرگ

[سهَ‌ند]

پاکسازی بزرگ، تصفیه کبیر یا وحشت بزرگ به عملیات سرکوب سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۸ گفته می‌شود. این سرکوب‌ها شامل تصفیه وسیع در حزب کمونیست و مقامات دولتی شوروی، کولاک‌ها و فرماندهی ارتش سرخ، نظارت شدید پلیسی، شک خرابکاری، زندانی کردن، و اعدام دلبخواهی بود. شدیدترین دوران سرکوب، ۱۹۳۷–۱۹۳۸ در زبان روسی یژوفشینا، که معمولاً به دوران یژُو یا اعمال یُژو ترجمه می‌شود، اشاره‌ای است به نیکولای یژو، رئیس وقت پلیس مخفی شوروی یا کمیساریای خلق در امور داخلی که اِن‌کاوِهِدِه نیز نامیده می‌شد.

در دوران پاکسازی بزرگ در اتحاد شوروی، محاکمه‌های نمایشی و فرمایشی وحشتناکی شکل گرفت که در رسانه‌های گروهی غربی نیز مورد توجه قرار گرفت. این دادگاه‌های نمایشی اوج جنگ قدرت میان استالینیست‌ها و بخشی از رقبای سیاسی چپ و میانه و راستگرای آن زمان در شوروی بود که از شروع انقلاب روسیه برای کسب قدرت در آن کشور در حال جنگ و جدال بودند.

اعداد منتشرشده در مورد قتل‌عام مخالفان استالین در «پاکسازی» سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۸ متضاد است. بعضی از تاریخ‌نویسان از ۶٬۰۰۰٬۰۰۰ تن بازداشت‌شده و دو میلیون اعدامی صحبت می‌کنند. بخش دیگری از تاریخ‌نویسان رویزیونیستی این اعداد را مبالغه‌آمیز می‌خوانند. البته هیچ شکی نیست که دستورها جهت ترور دگراندیشان در ادارهٔ سیاسی حزب کمونیست صادر می‌شد که مستقیم زیر دست استالین بود.

ورت می‌نویسد که طبق مدارک رسمی شوروی که در دوران نیکیتا خروشچف منتشر شده‌است، فقط در سال‌های ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸، در حدود ۱٬۵۷۵٬۰۰۰ تن دستگیر شدند و در حدود ۸۵٫۴ درصد آن‌ها بالغ بر ۱٬۳۴۵٬۰۰۰ تن در دادگاه‌های نمایشی محکوم و ۶۹۲٬۶۸۱ تن یعنی بیش از نیم میلیون آن‌ها اعدام شدند.

دادگاه‌های نمایشی و اعدام‌های دورهٔ پاکسازی بزرگ در این دورهٔ تاریخ شوروی، عملیات سیاسی اعضای حزب کمونیست و به‌طور مشخص شخص استالین بود؛ و باید تأکید شود که استالین مانند ایوان مخوف، یکی از ظالم‌ترین و بی‌رحمانه‌ترین تزارها در قرن شانزدهم، حکومت می‌کرد.

هدف ابتدایی استالین به وجود آوردن یک سیستم اداری نظامی بود که حاضر به اطاعت از هر نوع دستور سیاسی دولتی باشد. تا دوران قبل از پاکسازی مرگ‌آور استالین در ادارات دولتی شوروی، هنوز کارمندانی از دوران قبل از انقلاب اکتبر و به‌ویژه کارمندانی با گرایش‌های متفاوت سوسیال دموکراتیک، چپ و راست مشغول کار بودند که به نظر استالین «کارشناسان بورژوا» بودند.

استالین به‌خوبی آگاه بود که حتی بخش بزرگی از کارمندان کمونیست حاضر به اطاعت کورکورانه از او نیستند. از این رو استالین در پی جایگزینی آن‌ها با کارمندان از دید خودش «لایق‌تر» بود، که البته این «لیاقت» فقط به معنی اطاعت از جنایات یک رهبر توتالیتر بود.

استالین از هر نوع مخالفت وحشت داشت و به این دلیل همه دگراندیشان می‌بایست نابود شوند. طبق گزارش نیکلاس ورت، استالین فکر می‌کرد که هر چه «به سوسیالیسم نزدیک‌تر می‌شود، مبارزات نیز بایستی سرسختانه‌تر و تلخ‌تر» به پیش برده شود.

استالین دید سیاسی مذهبی‌نما داشت و انتظار داشت همه شهروندان از ایدئولوژی توتالیتر دولتی اطاعت کنند، مانند اطاعت از خدا. او از مرزهای «مقدس» شوروی صحبت می‌کرد که می‌بایست از آن‌ها در مقابل «دشمنان» دفاع شود؛ دشمنانی که استالین در ذهنیت خود ساخته و کاشته بود. حقیقت مفهوم سیاست‌های «دفاعی» در تصورات استالین، قتل‌عام مردم بی‌گناه بود.