درهم‌تنیدگی از میان کرم‌چاله !

[∆ MeRzaD ∆]

درهم‌تنیده‌گی کوانتومی خود به تنهایی، پدیده‌ای شگفت‌انگیز است؛ اندیشیدن به ارتباط این پدیده با کرم‌چاله‌ها، دیگر بسیار جالبتر خواهد بود. در سال‌های گذشته، نظریه‌پردازان بر درهم‌تنیدگی دو سیاه‌چاله کار کرده‌اند. شماری از مقاله‌ها، در Physical Review Letters، می‌گویند که نمایش ریسمانی درهم‌تنیده‌‌گی دو کوارک با دژریختی فضازمان در یک کرم‌چاله هم‌ارز است.

یک ویژه‌گی مشترک میان درهم‌تنیده‌گی و کرم‌چاله این است که هردو انتقال‌های سریع‌تر از نور دارند. اگر روی یکی از دو ذره‌ی درهم‌تنیده که از یک‌دیگر بسیار دور هستند، -جفت انشتین-پودولسکی-روزن (EPR)- یک اندازه‌گیری انجام دهیم، احتمال‌ها در اندازه‌گیری‌هایی که روی ذره‌ی دیگر انجام می‌شوند، تحت تاثیر قرار می‌گیرند؛ گویی داده‌ها در دم میان آن‌ها جابه‌جا شده‌اند. به شکلی مشابه، در کرم‌چاله‌ها یک راه «میان‌بر» میان دو نقطه‌ی جداگانه در فضا است، –یا پل انشتین-روزن-  اما در واقع هیچ داده‌ای نمی‌تواند از میان‌ش جابه‌جا شود. در کاری تازه نشان داده‌شده است که هندسه‌ی فضا-زمان در یک کرم‌چاله معادل آن است که دو سیاه‌چاله درهم‌تنیده و دور شوند –هم‌ارزی‌ای که با «ER = EPR» نمایش می‌دهیم.

تازه‌ترین مقاله در این ره‌یافت این هم‌ارزی را از سیاه‌چاله‌ها به کوارک‌‌ها گسترش داده‌است. همان طور که مطالعه‌های پیشین نشان می‌دهند، می‌توان دو کوارک درهم‌تنیده را به صورت دو سر یک ریسمان در فضایی با ابعاد بالاتر نمایش داد. کریستین جنسن از دانش‌گاه ویکتوریا، کانادا، و آندریا کارچ از دانش‌گاه واشنگتن، سیاتل، کوارک‌های درهم‌تنیده‌ای را که شتاب گرفته و آن قدر از یک‌دیگر دور می‌شوند تا دیگر ارتباط علـّی نداشته باشند، تصور می‌کنند. در این مورد، ریسمان میان، از نظر ریاضی، معادل یک کرم‌چاله می‌شود. ژولیان سونر از موسسه‌ی صنعتی ماساچوست، کمبریج، با استفاده از ره‌یافتی دیگر،  و با کار بر خلق کوارک/پادکوارک در یک میدان الکتریکی قوی (اثر شوینگر)، به همین نتیجه رسیده است. گروهی از محاسبات انتروپی کرم‌چاله را به آن ِ کوارک‌‌ها ارتباط می‌دهند. همان طور که این دست محاسبات پیش‌نهاد می‌دهند، ارتباط کرم‌چاله‌ای می‌تواند یک نگاه تازه به درهم‌تنیده‌گی ایجاد کند.