دلایل سقوط ساسانیان

[ᵖᵃʳᶰᶤᵃᶰ]

شاهنشاهی ساسانی یک امپراتوری بزرگ بود که جایگزین امپراتوری قبلی یعنی اشکانیان(امپراتوری پارت) شده بود .این حکومت در قرن هفتم میلادی وارد دوره افول خود شد با مرگ خسروپرویز، و در پی آن مرگ شک برانگیز قباد (که بسیاری از برادران خود را کشت)، در زمانی کمتر از شش ماه، چرخه‌ای مرگبار از کینه توزی، جاه طلبی و خونخواهی آغاز شد و به فروپاشی دستگاه ساسانی انجامید. بسیاری از بزرگان و ارتشیان کشته شده تا آنجا که در نبود مردان خاندان شاهی، پوران دختر خسرو پرویز و پس از او، آزرمیدخت، خواهر پوراندخت را به شاهی برگزیدند. با گزینش‌های پی‌درپی و برگزیدن بیش از ده شاهنشاه در مدت چهار سال، یزدگرد سوم از سوی بزرگان استخر برگزیده شد ولی چون نسبتی نزدیک با شاه نداشت محبوبیتی نیافت. سرانجام لشکر خلیفه عمرابن الخطاب آگاه از ناتوانی مرزبانان، رفته رفته به کشور نفوذ کرد. بازمانده سپاه ایران در نبرد جسر (یا نبرد پل) پیروز شده، ولی دو نبرد سرنوشت سازِ قادسیه و جنگ نهاوند با پیروزی اعراب پایان یافتند. پایتخت ایران، شهر تیسفون (به عربی مدائن) در ۶۳۷ میلادی به دست اعراب افتاد، یزدگرد سوم با سرنوشتی نامعلوم گریخت و اثری از او نماند؛ به گمان برخی تاریخ نگاران، آسیابانی از مرو او را بخاطر جامه گرانبهایش کشت. با مرگ یزدگرد به سال ۶۵۱ میلادی، شاهنشاهی ساسانی پایان یافت.

اکنون می پردازیم به اینکه چرا یک امپراتوری بزرگ مانند ساسانیان به چنین سرنوشتی دچار شد و در دوره افول خود نه به دست دشمنان شناخته شده اش مانند بیزانس یا خزرها بلکه به دست اعراب ساقط شد:

کشته شدن بیشتر اعضای خاندان سلطنتی

بعد از کشته شدن خسروپرویز به دست پسرش شیرویه او تقریبا بیشتر برادران خود را کشت و خود او هم چندی بعد به طرز مشکوکی از دنیا رفت . با مرگ شیرویه هرج و مرج دولت ساسانی را فراگرفت و کار به جایی رسید که هیچ مرد بالغی از خاندان سلطنتی نمانده بود که شاه شود و حکومت را به دختران خسروپرویز سپردند . انتخاب شدن یزدگرد هم کمکی به بهبود اوضاع نکرد.

بیزاری از حکومت مذهبی

در دوره اشکانیان سیاست آزادی دینی وجود داشت و هر کسی از هر دین و فرهنگی اعم از زرتشتی،میترایی،بودایی،یونانی و ... در قلمرو حکومت پارت ها آزاد بود .اما ساسانیان زمانی که جایگزین اشکانیان شدند دین مزدیسنا را به عنوان دین رسمی کشور اعلام کردند و پیروان بقیه ادیان به نوعی تحت فشار قرار گرفتند که یا ایران را ترک کنند و یا اینکه زرتشتی شوند . در دوره ساسانیان قیام های مذهبی زیادی رخ داد و همگی به طرز خونینی سرکوب شدند.این اتفاقات به تدریج موجب بیزاری از حکومت و قوانین مذهبی شد.

جنگ های فرسایشی ایران و روم

ایران و روم دو امپراتوری بزرگ زمان خود بودند این دو ابرقدرت مرزهای مشترک زیادی داشتند و البته سرزمین های مورد مناقشه زیاد،و جنگ های طولانی و متعددی که بر سر تصاحب این سرزمین ها صورت گرفت.این جنگ ها از دوره اشکانیان شروع شد و در زمان ساسانیان هم ادامه یافت که هزینه های اقتصادی ،انسانی و اجتماعی گسترده ای بر دوش حکومت و مردم ایران گذاشت.

تغییرات در بافت جمعیتی ساکنان ایران

بخش های بزرگی از سرزمین ایران زمانی محل سکونت اقوامی همچون کاسی ها،گوتی ها،آمارد ها،کادوسیان،پارت ها،سکاها و داهه ها بود. از خصوصیات مهم این اقوام روحیه تهاجمی ،توسعه طلبی و عدم سلطه پذیری بود . این مردم چه در حکومت بودند چه پشتیبان حکومت ،امپراتوری ها را می ساختند و آن را به پیش می بردند. از زمان تشکیل حکومت سراسری به وسیله مادها در ایران و سپس روی کار آمدن هخامنشیان و اشکانیان ، این اقوام یا در قدرت بودند یا اینکه افراد آنان در ساختار قدرت حضور داشتند.
اما زمانی که ساسانیان به قدرت رسیدند با آنان مشکل جدی پیدا کردند این مشکلات عبارت بودند از:
اختلافات مذهبی: ساسانیان مزدایی بودند و آنها میترایی .حکومت ساسانی هم حکومتی دینی بود و حضور ادیان دیگر را تحمل نمی کرد.
اختلافات نژادی: ساسانیان برخاسته از جنوب ایران بودند و اجداد آنها در گذر زمان با ساکنان غیر آریایی آنجا ازدواج کرده بودند ،(سیستم حکومتی ساسانی پدر سالار بود و تبار فرزند تابع تبار پدری بود .در حالی که در جوامع آریایی های اولیه تبار فرزند تابع هم پدر و هم مادر بود)
از نظر ایرانیان شمالی ،شاهان ساسانی شایسته حکومت بر آنان نبودند.از این رو جنگ های زیادی صورت گرفت و ساسانیان با تمام قوا و حمایت دیگر ساکنان ایران که جمعیت بیشتری داشتند به تدریج اقوام شمالی ایران را از صحنه قدرت خارج کردند .
این مردم یا قتل وعام شدند یا مجبور شدند به طرف سرزمین های شمال ایران (سواحل شمالی دریای خزر و قفقاز و سپس به اروپا)مهاجرت کنند .
جای خالی این مردمان را کسانی گرفتند که به ساسانیان وفادار بودند .
تغییر در بافت جمعیتی به مرور زمان موجب فروپاشی جامعه ایران شد .ایران دیگر آن ایران زمان اشکانیان یا هخامنشیان نبود دیگر سواران قدرتمند و چابک پارتی یا تیراندازان ماهر وجنگاور کادوسی نبودند که در زمره سپاه ایران بجنگند و دشمن رابه لرزه آورند. ساسانیان زرتشتی به فتوای موبدانشان این مردم سلحشور و آزاده را یا کشتند یا بیرون کردند و نتیجه این شد که اعراب مسلمان ایران را تصرف کردند
اگر آن مردمانی که ساسانیان در طول حکومت خود کمر به نابودی ایشان بسته بودند در ایران بودند اعراب مسلمان با وجود اعتقاد دینی و فکری قوی هم هیچ گاه نمی توانستند قدم به خاک ایران بگذارند .

[Ranger*]

حیف شد که فرصت برای اعراب محیا شد