حسابداری و حسابرسی در دوران ایران باستان

[tyjtfhdhr]

ستفاده از مفاهیم «علم حساب» که امروزه به شیوه تکامل یافته ای در علم حسابداری تبلور یافته، با تمدن بشر همزاد است. برخلاف تصور فعلی که ظهور «علم حسابداری» را مربوط به دوران صنعتی شدن میداند، از دوران باستان شاهد استفاده از «روشهای کنترل مالی» بوده ایم.

آغاز علم حساب، قبل از اختراع و به کارگیری خط بوده است و به استناد داده های باستان شناختی به دست آمده از شوش و در زیر لایه های تپه «اکروپول» که از نظر تاریخی سالهای۳۵۰۰ تا۳۰۰۰ پیش از میلاد را در بر میگیرد، تعدادی از اشیای شمارشی به شکل مخروط، کُره (تیله) و میله (باتونه) به دست آمده است (محمدی فر، ۱۳۸۵).

علاوه بر شوش، در « چغامیش» در نزدیکی شوش نیز داده هایی مثل مهره ها و گلوله های شمارشی و همچنین گِلنوشته های اقتصادی که نشان دهنده شمارش است، به دست آمده است (محمدی فر، ۱۳۸۵). از میان داده های به دست آمده، اطلاعات مربوط به شیوه های حسابرسی در عصر هخامنشیان درخور توجه است. خانم پروفسور هاید ماری کخ (Heid Mary Kokh) در کتاب «از زبان داریوش» و برطبق اسناد حفاریهای سالهای ۱۹۳۳- ۱۹۳۴، (و همچنین ۱۹۳۶– ۱۹۳۸) در تخت جمشید و با یافتن حدود ۳۰ هزار لوح گلی که به خط عیلامی بوده، اطلاعات گرانبهایی را ارائه کرده است. این لوحها متعلق به «بایگانی دیوانی داریوش» بوده است. متن این لوحها بیشتر کوتاه و حاوی مطالبی در باره درامدها و هزینه هاست (محمدی فر، ۱۳۸۵) .


آشنایی با مولف کتاب «از زبان داریوش»

خانم «هاید ماری کخ» در دهه چهل میلادی یعنی سالهای شکوفایی بی نظیر ایرانشناسی، در آلمان متولد شد و در سالهای افول ایران شناسی در دهه نود با انتشار کتاب «از زبان داریوش» یک بار دیگر به ایرانشناسی (به مفهوم قدیم) در حال انقراض آلمان جان تازه ای بخشید.
خانم پروفسور کخ تحصیلات دانشگاهی خود را با دریافت درجه کارشناسی ارشد ریاضی گذراند و شاید اگر به تصادف و به سبب شغل همسر باستانشناس خود، با پروفسور والتر هینز (Walter Hinz) ایرانشناس آلمانی آشنا نمیشد، هرگز به تاریخ و فرهنگ ایران روی نمی آورد.

خانم کخ پس از دریافت درجه دکتری بلافاصله یار خستگی ناپذیر او در تالیف عظیم فرهنگ عیلامی – آلمانی شد و سرانجام در تاریخ ۱۹۸۴ با رساله «امور دیوانی و اقتصادی فارس در زمان هخامنشیان» به دریافت مقام پروفسوری نایل آمد.



مقدمه

بشر ابتدا شمارش را با انگشتان دست وپا انجام میداد، لیکن بعدها واحدهای اندازه گیری مانند «وجب» و «قدم» به وجود آمد.

در واقع سیستم «ده دهی» امروز که برای بیان کمیت ها به کار میرود، از به کار بردن انگشتان دست برای شمارش ناشی شده است (همشهری،۱۱/۳/۱۳۸۷). برخی از پژوهشگران دانش واژه شناسی بر این باورند که ریشه واژه دیجیت (Digit) که امروزه به معنای «رقم» و «انگشتان دست» به کار میرود، ایرانی است.

بر پایه نظر برخی از محققان واژه دیجیت از دیشتی (dishti) اوستایی و به همان معنا گرفته شده و واژه «دست» در فارسی امروزی نیز بر گرفته از آن است (ضمیمه جام جم، ۲۳/۱/ ۱۳۸۸).

هر عدد کمتر از ۱۰ را دیجیت (digit) میگویند (صدری، افشار،۱۳۷۳).